6 modeli myślenia systemowego dla lepszego rozwiązywania problemów #EN18

TL;DR

W podkaście „Systems Thinking” Vicky Zhao przedstawia sześć modeli mentalnych umożliwiających spojrzenie na problemy jako całość, nie tylko ich części. Notatki obejmują: myślenie linearne vs. nielinearne, stock i flow, model góry lodowej, identyfikację wąskich gardeł, myślenie drugiego rzędu i budowanie pętli sprzężenia zwrotnego. Kluczowy wniosek z podcastu: systemy często same mają w sobie rozwiązania – wystarczy dostrzec ich wzajemne zależności. Zamiast leczyć objawy, można znaleźć rzeczywiste przyczyny analizując wzorce, strukturę i założenia mentalne.

Wprowadzenie

Encrypted Notes to seria, w której dzielę się notatkami z wartościowych materiałów. W tym wydaniu przygotowałem skrót z podcastu o myśleniu systemowym prowadzonego przez Vicky Zhao. Vicky wyjaśnia, że istnieją dwa sposoby patrzenia na świat: przez pryzmat części lub jako całość. Większość z nas nauczono myślenia częściami – rozbijania złożonych systemów na komponenty. Jednak jak cytuje Arystotelesa: całość to więcej niż suma części. W podkaście Vicky przedstawia sześć modeli myślenia systemowego do analizowania problemów holistycznie.

Model #1: Myślenie linearne vs. nielinearne

Według podcastu, w myśleniu linearnym redukujemy rzeczy do prostych sekwencji: Jeśli A, to B, a następnie C. To jak arkusz Excel – wszystko w określonej kolejności.

Vicky Zhao zauważa, że rzeczywistość jest jednak dynamiczna. W myśleniu nielinearnym A wpływa na B, które wpływa na C, które wpływa z powrotem na A. Mamy cykl zamiast sekwencji.

W podkaście Vicky przytacza przykład z dokumentu „The Biggest Little Farm” (Netflix). Para przeprowadza się na wyjałowioną farmę i próbuje przywrócić ją do życia. Sadzą drzewa cytrusowe, które przyciągają ślimaki. Hodują zwierzęta dla obornika, który przyciąga muchy. Mają staw z kaczkami, które podczas suszy zanieczyszczają wodę.

Zhao wyjaśnia, że gdy zrozumieli, że problemy są powiązane, znaleźli rozwiązania: kury jedzą larwy z obornika, kontrolując populację much. Kaczki jedzą ślimaki z upraw, a ich odchody na lądzie stają się nawozem zamiast zatruwać staw.

Vicky podkreśla, że systemy są często antykruche – wystarczy dostrzec połączenia, by znaleźć naturalne rozwiązania.

Ćwiczenie z podcastu: Narysuj nielinearne połączenia między elementami twojego systemu. Zamiast linearnego myślenia, szukaj wzajemnych zależności.

Model #2: Stock and Flow

Vicky Zhao wyjaśnia, jak zmapować nieliniowe procesy. Prezentuje model „stock and flow”, który pozwala zrozumieć systemy przez pryzmat dwóch elementów:

Stock – rzeczy w systemie, które można dodawać lub odejmować (zwierzęta, rośliny, pieniądze).

Flow – działania zmieniające ilość stock (sprzedaż cytryn zmniejsza ich ilość, ale zwiększa ilość pieniędzy).

Jak wyjaśnia Vicky, stock to rzeczy, flow to połączenia między nimi – proste rozróżnienie umożliwiające analizę złożonych systemów.

Model #3: Model góry lodowej

Trzecim modelem omawianym przez Vicky jest model góry lodowej, który identyfikuje cztery poziomy rzeczywistości:

1. Wydarzenia – Zhao podaje przykład: to, co widzi większość (np. „ślimaki atakują drzewa”). Leczenie objawów, nie przyczyn.
2. Wzorce zachowań – według Vicky, obserwacja w czasie (np. każde nowe rozwiązanie tworzy nowy problem).
3. Struktury – co powoduje wzorce? Vicky wyjaśnia, że na farmie strukturą była bioróżnorodność, która wprowadzała nowe ofiary i drapieżców.
4. Modele mentalne – Zhao pyta: jakie założenia kształtują system? Na farmie: bioróżnorodność tworzy zrównoważone rolnictwo i harmonię z naturą zamiast jej kontrolowania.

Vicky podkreśla, że w ostatnim poziomie kryje się rozwiązanie: zamiast kontrolować środowisko (ręcznie zbierać ślimaki), pozwól naturze działać (kaczki jedzą ślimaki). Model góry lodowej pomaga zrozumieć przyczyny problemu, nie tylko objawy.

Model #4: Znajdowanie wąskich gardeł

Czwarty model przedstawiony przez Vicky Zhao opiera się na zasadzie, że system jest tylko tak silny jak jego najsłabsze ogniwo. Vicky zachęca do szukania wąskich gardeł – miejsc, gdzie pojawiają się opóźnienia.

Według przykładu z podcastu, na farmie wąskim gardłem było opóźnienie w osiągnięciu zysków. Co je powodowało? 70% upraw niszczonych przez szkodniki, niewystarczająca liczba kur do sprzedaży jajek, nieurodzajna gleba, brak specjalistycznej wiedzy. Zhao wyjaśnia, że spośród tych problemów, szkodniki były najważniejszym ograniczeniem.

Model #5: Myślenie drugiego rzędu

Piąty model z podcastu Vicky dotyczy myślenia drugiego rzędu. Większość myśli w pierwszym rzędzie: „jeśli zrobię X, stanie się Y”. Myślenie drugiego rzędu przewiduje konsekwencje konsekwencji.

Zhao podaje przykład:

• Myślenie pierwszego rzędu: „Posadzimy rośliny okrywowe, by wzbogacić glebę”.
• Myślenie drugiego rzędu: „Rośliny okrywowe zmienią środowisko, przyciągną owady i ślimaki, które mogą zaatakować drzewa cytrusowe”.

Vicky podkreśla, że to pomaga przewidzieć problemy zanim się pojawią. Jeśli nie potrafisz tego zrobić, potrzebujesz więcej informacji lub eksperta.

W podkaście Vicky zaleca trzy kluczowe pytania:

1. Jakie są prawdopodobne wyniki?
2. Który wynik uważam za najbardziej prawdopodobny?
3. Jakie jest prawdopodobieństwo, że mam rację?

Model #6: Budowanie pętli sprzężenia zwrotnego

Ostatni model omówiony przez Vicky Zhao dotyczy projektowania systemu dostarczającego informacji o postępach w realizacji celu. Vicky wraca do organizacji nieliniowej – A wpływa na B, które wpływa na C, które wpływa z powrotem na A.

Zhao zauważa, że na farmie pomiary były oczywiste – plony i ich postęp. W biznesie i życiu, jak podkreśla, mogą być mniej jasne.

Aby skonfigurować pętlę sprzężenia zwrotnego, Vicky zaleca trzy kroki:

1. Zdefiniuj cel – określ dokładnie, do czego dążysz
2. Wyartykułuj założenia – jak zamierzasz osiągnąć cel
3. Wybierz odpowiednie pomiary – dopasowane do twoich założeń

Vicky podaje przykład: jeśli celem jest jaśniejsze myślenie dla lepszych decyzji, a zakładasz, że pomogą modele mentalne, śledź ich liczbę i prowadź dziennik decyzji z wykorzystanymi modelami.

Od czego zacząć?

Na zakończenie podcastu Vicky Zhao proponuje proste ćwiczenie: narysuj nieliniowe połączenia między elementami swojego systemu. Rozłóż je na stronie i szukaj wzajemnych powiązań zamiast linearnych sekwencji.

Główna konkluzja z podcastu Vicky: myślenie systemowe pokazuje, że wiele problemów rozwiązuje się przez dostrzeżenie naturalnych połączeń, nie przez wymuszanie nowych rozwiązań.

Źródła

• Podcast „Systems Thinking ｜ 6 mental models to add to your thinking toolbox” prowadzony przez Vicky Zhar